Ένα από τα αποτελέσματα της Ισλαμικής επέκτασης του 7ου και 8ου αι. μ.Χ. ήταν και η τμηματική κατάκτηση της Ανδαλουσίας στη νότια Ισπανία, η οποία ξεκίνησε το 711 μ.Χ. και ολοκληρώθηκε σε σχετικά σύντομο διάστημα, χωρίς καμία αντίσταση.

   Οι κατακτητές της Ιβηρικής διαχειρίστηκαν τις κατακτήσεις τους δίνοντας στους ντόπιους χριστιανούς κάτοικους αρκετά προνόμια, όπως το δικαίωμα της ανεξιθρησκείας και των μεικτών γάμων, ενώ συγχρόνως είχαν δικό τους ηγέτη, δικαστή και φοροεισπράκτορα, που ασκούσε την τοπική νομοθεσία κάτω από την επίβλεψη της Αραβικής εξουσίας.

   Στο διάστημα της παραμονής των Αράβων στην περιοχή της Ανδαλουσίας (711-1492), δημιουργήθηκε ένας λαμπρότατος πολιτισμός, ως αποτέλεσμα της μείξης τόσο της θρησκείας όσο και της κουλτούρας των δύο λαών. Από τη μείξη αυτή δημιουργήθηκε και ένα ιδιαίτερο χριστιανικό λειτουργικό τυπικό, αλλά και μία ναοδομία, που ονομάστηκε Μοζαραβική, από το αραβικό Μουστ – Αρεμπ (εξαραβιζμένος), ενώ οι Αραβοποιημένοι πλέον κάτοικοι της Ανδαλουσίας ονομάστηκαν Μοζάραβες.

   Η παπική εξουσία είχε πολλές φορές εκδηλώσει τη δυσφορία  της, τόσο για το φαινόμενο της ειρηνικής συνύπαρξης των δύο πολιτισμών, όσο και για τη μεταστροφή των νέων προς την Ισλαμική κουλτούρα και την αδιαφορία τους για τον Χριστιανισμό.  

   Περίπου το 814, επι ηγεμονίας του Χαλίφη Αλ Χάκαμ Α’ (796 – 822), στο εμιράτο της Καρδούης (σημερινή Κόρδοβα), το οποίο κατακτήθηκε το 735 από τη μεγάλη δυναστεία των Ομεϊάδων, ξέσπασε εξέγερση υποκινούμενη από μία Κάστα Κορανομαθών Διδάσκαλων, που ασκούσαν επιρροή στο λαό και ήταν ανέκαθεν γνωστοί ως δραστήρια, ή και ταραχοποιά στοιχεία.

   Ηγέτης της εξέγερσης αυτής ενδέχεται να ήταν ο Αμπού Χάφς Ομάρ, στρατηγός της δυναστείας των Ομεϊάδων, ή και αρχηγός της Κόρδοβα, που στασίασε εναντίον της κεντρικής εξουσίας προκαλώντας την εξέγερση με επίκεντρο τη νότια συνοικία, Αλ Ραμπάντ. Άλλες πηγές πάντως, αναφέρουν τον Αμπού Χάφς Ομάρ, ως ηγέτη που αναρριχήθηκε στην εξουσία κατά την κατάληψη της Αλεξάνδρειας από τους Μοζάραβες.

   Άραβες στρατιώτες μπροστά στον Αρχηγό τους  

Αμπου  Χαφς  Ομάρ   ή   Απόχαψη,  όπως  τον   

αποκαλούσαν  οι   Βυζαντινοί.  

 Μικρογραφία   απο   το   έργο   του   Ιωάννη 

Σκυλίτζη - Σύνοψις Ιστορίας (13ος αι. μ. Χ.)

   Αιτία της εξέγερσης, ήταν οι φορολογικές επιβαρύνσεις, η ασυδοσία  και οι σκληρότατες αλλαγές που επέφερε ο Χαλίφης στη διοίκηση. Ίσως όμως να πρόκειται και για πρόφαση, αφού συχνά, οι ταραχές ήταν υποκινούμενες από την παπική εξουσία, με σκοπό τη διάσπαση  αυτής της ενιαίας και ιδιότυπης κοινότητας.  

   Ο Χαλίφης, γρήγορα κατέστειλε την επανάσταση και υποχρέωσε τους ηττημένους να εγκαταλείψουν την Ισπανία σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι Ανδαλουσιανοί επαναστάτες εγκατέλειψαν την Ισπανία αναζητώντας νέα πατρίδα.

   Πολλοί απ’ αυτούς, μετανάστευσαν στην Αφρική και κατοίκησαν στο Φεζ του Μαρόκου, συντελώντας καταλυτικά στην δημιουργία και ακμή της πόλης.  

   Οι υπόλοιποι επιβιβάστηκαν σε πλοία και στράφηκαν προς την Ανατολική Μεσόγειο.

Οι Μοζάραβες που στράφηκαν προς ανατολικά, διασπάστηκαν για μία ακόμα φορά, με την κατάκτηση της Σικελίας την οποία κυβέρνησαν για περίπου 250 χρόνια, δημιουργώντας και εκεί ένα λαμπρό πολιτισμό.  

   Με την ανάκτηση των εδαφών από τους χριστιανούς, πολλοί Άραβες παρέμειναν στη Σικελία, μεταδίδοντας τις γνώσεις τους σε τομείς όπως της διοίκησης, της γεωργίας αλλά και της Αστρονομίας.  

   Χαρακτηριστικό δείγμα της ακμής της Σικελίας κατά την περίοδο της Αραβοκρατίας, είναι η συγγραφή του ‘’Liber Introductorius’’ στις αρχές του 13ου αιώνα από τον αστρολόγο Michael Scott, μια μελέτη τεσσάρων τόμων για την αστρονομία και αστρολογία, βασισμένη σε Κλασικά και Αραβικά κείμενα που είχαν στην κατοχή τους οι Μοζάραβες της Σικελίας. 

   Οι υπόλοιποι Άραβες συνέχισαν την πορεία τους και αποβιβάστηκαν στην Αίγυπτο κατά την αρχή της Βασιλείας του Χαλίφη Μαμούν.

   Παρακολουθώντας τις εξελίξεις και εκμεταλλευόμενοι τη γενικότερη αναρχία που επικρατούσε στην Αίγυπτο κατά την περίοδο αυτή, προχώρησαν γύρω στο 818 στην κατάληψη της Αλεξάνδρειας.

   Λίγα χρόνια αργότερα, ο Χαλίφης έστειλε ισχυρή δύναμη στην Αλεξάνδρεια,  με στρατηγό τον Αμπντουλάχ Τεχίρ, ο οποίος νίκησε τους ομόθρησκους του. Οι επεκτατικές βλέψεις όμως του Χαλίφη της Αιγύπτου προς τη Μεσόγειο, η στρατηγική θέση της Βυζαντινοκρατούμενης Κρήτης και η ελλιπής φύλαξη της κατά την περίοδο αυτή ίσως λόγω και της επανάστασης του Θωμά του Σλάβου (Εικονομαχική Κρίση 821-823), τον οδήγησαν στην απόφαση όχι μόνο να μην τιμωρήσει τους Μοζάραβες, αλλα και να τους δείξει το δρόμο προς την κατάκτηση της Νήσου.  

 Αφού πρώτα έγιναν κάποιες αναγνωριστικές επιχειρήσεις, προφανώς για να μελετήσουν το σημείο απόβασης αλλά και τη χερσαία σύνδεση του με τις βόρειες ακτές, μεταξύ του 824 και 828 με πιθανότερη χρονολογία το 824, οι Μοζάραβες με ηγέτη τους τον Αμπου Χάφς Ομάρ, έκαναν απόβαση στην Κρήτη.

   Ο ακριβής αριθμός των πρώτων αποίκων δεν είναι γνωστός. Αραβικές πηγές μιλούν για 40 πλοία, ενώ οι Ελληνικές κάνουν λόγο για 10.000 άτομα, αριθμοί που ταυτίζονται και που είναι μάλλον λογικοί.

   Σχετικά με το σημείο της απόβασης, οι πηγές αναφέρονται σε ένα ακρωτήριο που ονομαζόταν Χάραξ. 

   Παλαιότερες έρευνες τοποθετούν την απόβαση στην βόρεια πλευρά της Κρήτης, στον κόλπο του Αλμυρού, δυτικά του Ηρακλείου., ενώ ο Robert Pashley, και ο Στέργιος Σπανάκης υποστηρίζουν ότι η απόβαση έγινε στον  κόλπο της Σούδας. 

   Σήμερα πιθανολογείται οτι στις περιοχές αυτές μπορεί να έγιναν κάποιες προσεγγίσεις αναγνώρισης και κατασκοπείας, αλλά θεωρούνται  απίθανες ως προς την απόβαση, η οποία  τοποθετείται στη νότια πλευρά του νησιού. 

   Στις ακτές της νότιας Κρήτης, είναι καταγραμμένες οι περισσότερες Αραβικές επιδρομές περασμένων χρόνων, η απόσταση από την Αίγυπτο είναι σαφώς μικρότερη και τόσο από ξηρά όσο και από θάλασσα, η φύλαξη κατά την εποχή αυτή ήταν σχεδόν ανύπαρκτη.

   Ο Βυζαντινός ιστορικός Γ. Φρατζής, ταυτίζει την περιοχή της απόβασης με την  Ψαρή Φοράδα, και το ακρωτήριο Χάραξ με την Άκρα Θεόφιλος, και τη Βραχονησίδα Ψαροχάρακο. Η μικρή ακτή όμως και το δύσβατο της περιοχής είναι σίγουρα αποτρεπτικός παράγοντας για μια προσόρμιση  40 πλοίων και απόβαση 10.000 ατόμων.

   Η λαϊκή παράδοση, αναφέρει οτι ο Αμπού Χαφς Ομάρ,

διέταξε   την   καταστροφή   του   στόλου   του   μετά   την 

απόβαση  στην  Κρήτη,  θέλοντας   έτσι   να   δείξει  στον 

λαό του  τον δρόμο  προς  την  υποχρεωτική   κατάκτηση 

του νησιού. (Ιωάνν. Σκυλίτζης - Σύνοψις Ιστορίας)

   Νεότερες έρευνες, αλλά και η ανεύρεση πλήθους Αραβικών νομισμάτων της εποχής αυτής, τοποθετούν την απόβαση στον κόλπο της Μεσαράς, ενώ ταυτίζουν το Ακρωτήριο Χάραξ με το  Ακρωτήριο Λίθινο.

   Η τεράστια παραλία της Μεσαράς, ήταν σίγουρα ιδανικός τόπος για απόβαση και σύνταξη της Αραβικής δύναμης, ενώ λόγω του κάμπου της Μεσαράς που απλώνεται αμέσως μετά την ακτή, δεν υπήρχαν στρατηγικά σημεία για μια οργανωμένη άμυνα από πλευράς Βυζαντινών.

   Επιπλέον, ο κόλπος της Μεσαράς αποτελούσε το κοντινότερο σημείο και με την ομαλότερη πρόσβαση προς το Κάστρο του Ηρακλείου.

   Είναι επίσης πολύ πιθανόν οι Άραβες πρίν προχωρήσουν προς τον Χάνδακα, να πολιόρκησαν και να κατέστρεψαν τη Γόρτυνα, αλλά η πληροφορία αυτή δίνεται μόνο από τον Γενέσιο  και σήμερα δεν είναι κοινώς αποδεκτή.

   Σύμφωνα   με    την   παράδοση,   ένας    Μοναχός    επέδειξε   

στους   Άραβες  την    οχυρή   θέση   του    Χάνδακα   και   τους   

προέτρεψε   να    στήσουν   εκεί  τη  βάση  τους. 

 (Ιωάν. Σκυλίτζη Σύνοψις Ιστορίας 13ος αι. μ.Χ.)

      Οι  Άραβες έφτασαν στο Κάστρο, χωρίς να συναντήσουν αντίσταση, γεγονός που καταδεικνύει και την ισχνή παρουσία Βυζαντινού στρατού στο νησί κατα την περίοδο αυτή και κατέλαβαν την πόλη μάλλον αμαχητί. Με βάση πλέον τη νέα κτήση τους, άρχισαν την τμηματική κατάκτηση των εδαφών που μπορούσαν ή που τους ενδιέφεραν, δηλαδή κάποια σημεία στις βόρειες ακτές και τον σημερινό νομό Ηρακλείου.

   Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι όχι μόνο φαίνεται να μην συνάντησαν αντίσταση στο νησί, αλλά και καμία εξέγερση  του τοπικού πληθυσμού δεν καταγράφηκε κατά τα 140 περίπου χρόνια της Αραβικής κατοχής και αυτό μπορεί εν μέρει να αποδοθεί σε διάφορες παραμέτρους:

   Κάποιοι αποδίδουν αυτό το γεγονός στην εικονομαχική κρίση που μάστιζε το Βυζάντιο την εποχή εκείνη. Οι Κρήτες Χριστιανοί, ήταν εικονόφιλοι και είναι πολύ πιθανόν οι Άραβες της Ιβηρικής, με τις τάσεις ανεξιθρησκείας που κρατούσαν, να υποσχέθηκαν στον τοπικό πληθυσμό ουδετερότητα. Είναι επίσης πολύ πιθανό, ανάλογη στάση να κράτησαν και με το Ελληνικό Ιερατείο που στην Κρήτη ήταν ακόμα ζωντανό, παρ’ όλους τους διωγμούς και την εχθρική στάση που κρατούσε απέναντι του η Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

   Ανάλογη στάση ενδέχεται να κράτησαν και σε ότι αφορά την επιβολή φόρων, δικαιοσύνης και μεικτών γάμων, ακολουθώντας το δοκιμασμένο Ισπανικό πρότυπο, με αποτέλεσμα την ειρηνική συνύπαρξη Κρητών, Βυζαντινών και Αράβων.

   Άλλο ένα γεγονός που ενδεχομένως λειτούργησε θετικά ως προς την ειρηνική συνύπαρξη Αράβων και Κρητικών είναι ότι οι Άραβες δεν στράφηκαν ποτέ εναντίον περιοχών της Κρήτης που ανέκαθεν είχαν έντονες επαναστατικές διαθέσεις και τάσεις ανεξαρτησίας, όπως τα Σφακιά και το Λασίθι.

   Επίσης, οι Άραβες της Ανδαλουσίας, λαός αστικός με κύρια απασχόληση το εμπόριο, τη ναυτιλία και αργότερα την πειρατεία, δημιούργησαν στην Κρήτη αστικά κέντρα και μάλλον δεν προσπάθησαν να αποσπάσουν εκτάσεις καλιεργήσιμης γής αλλά αρκέστηκαν ίσως μόνο στην είσπραξη κάποιων φόρων απο τον αγροτικό πληθυσμό του νησιού.

   Τέλος, οι Άραβες ήξεραν πως ο περιορισμένος αριθμός των δυνάμεων τους δεν τους έδινε την πολυτέλεια να απασχολούνται με εσωτερικές διαμάχες, τη στιγμή μάλιστα που η Βυζαντινοί ήταν πάντα προ των πυλών.

Πηγές

 Εγκυκλοπαίδεια Δομή

 Θ. Δετοράκης - Ιστορία της Κρήτης

 el.wikipedia.org

islamfriends.gr

Κ. Παπαληγούρας - Ιστορία του Ελληνικού Έθνους

Κ. Παπαγεωργίου - Τα νησιά της Κρήτης