(φώτο) Σημαία που χρησιμοποιήθηκε κατα την Μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866:
(Κρήτη Ένωση Ελευθερία ή Θάνατος)
Η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866 ήταν η κορυφαία της σειράς Επαναστάσεων που σημειώθηκαν κατα τον 19ο αιώνα και ανέδειξε σε Διεθνές επίπεδο το Κρητικό Ζήτημα ως σημαντικό κομμάτι του συνόλου του Ανατολικού Ζητήματος, ενώ συγχρόνως προέβαλε και τον διακαή πόθο των Κρητικών για την Ένωση με την Ελλάδα.
Το Χάτι Χουμαγιούν, η μεταρυθμιστική συμφωνία που υπέγραψε η Τουρκία το 1856 με το τέλος του Κριμαϊκού πολέμου και με εγγυήτριες όλες τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής για εξίσωση Μουσουλμάνων και Χριστιανών σε φορολογικό, πολιτικό, κοινωνικό και θρησκευτικό επίπεδο, ελάχιστα εφαρμόστηκε.
Τον Μάιο του 1861 διορίστηκε νέος Διοικητής Κρήτης ο Χακίμ Ισμαήλ Πασάς, αντικαθιστώντας τον συνώνυμο του Ισμαήλ Ραχμή Πασά. Με διάφορες μεταρυθμίσεις στους τομείς της εκπαίδευσης και της γεωργίας κατάφερε να αποσπάσει τη συμπάθεια του Κρητικού λαού γεγονός που ενόχλησε του Τουρκοκρητικούς οι οποίοι ενδέχεται να εμπλέκονται στην προσωρινή ανακάλεση του απο την Πύλη.
Με διαδηλώσεις και έντονες διαμαρτυρίες απο πλευράς Χριστιανών ο Ισμαήλ Πασάς επέστρεψε στην Κρήτη επιβάλοντας όμως αυτή τη φορά νέες φορολογίες που αφορούσαν αρχικά τη διακίνηση του άλατος, τα αγροτικά προϊόντα, τα ενοίκια και τα χαρτόσημα, στοχεύοντας ουσιαστικά στην αφαίμαξη του Χριστιανικού πληθυσμού, αφού στο σύνολο τους οι νέοι φόροι αφενός αφορούσαν σε μεγάλο βαθμό τον Χριστιανικό πληθυσμό του νησιού, αφετέρου αύξαναν κατα 50% την ήδη υπάρχουσα φορολογία.
Συγχρόνως καλούσε του Κρητικούς να παραδώσουν τα όπλα τους σε αντίθεση με το Χάτι Χουμαγιούν που πλέον επέτρεπε στους Κρητικούς να έχουν όπλα αλλα να μην οπλοφορούν, άρχισε να διώχνει του δασκάλους απο τα σχολεία που ο ίδιος ίδρυσε με την πρόφαση οτι είναι Έλληνες που έχουν έρθει απο την Ελλάδα και μετέτρεψε το Συμβούλιο των Χανίων με Χριστιανούς και Μουσουλμάνους αντιπροσώπους απο όλες τις επαρχίες της Κρήτης, σε πειθήνιο όργανό του.
Αλλα η οριστική ρήξη στις σχέσεις Χριστιανών και Μουσουλμάνων ήρθε με την πρόθεση Ισμαήλ Πασά να φορολογήσει με ιδιαίτερα υψηλή φορολογία τη μοναστηριακή περιουσία η οποία είχε πλέον διογκωθεί απο τις μαζικές μετεγγραφές των Χριστιανών που δώριζαν την περιουσία τους στις Μονές για να τη σώσουν απο τη βαριά φορολογία και τις δημεύσεις, ενώ σε πολλές περιπτώσεις συνέχιζαν να την εκμεταλεύονται αποδίδοντας ενοίκιο στις Μονές. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Μονής Τοπλού που κατα την περίοδο αυτή συγκέντρωσε περιουσία που ανέρχεται σε πάνω απο 30.000 στρέμματα γής.
Τα έσοδα απο τις Μονές εκμεταλεύονταν απο τον τοπικό κλήρο και φυσικά οι Τούρκοι θέλησαν να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτόν τον νεοδημιουργηθέντα πλούτο.
Επιφανείς Ηρακλειώτες της περιόδου αυτής, όπως ο Λεωνίδας Γεωργιάδης ή Λόγιος, ο Κωνσταντίνος Μεϊμαράκης, ο Εμανουήλ Βιστάκης, ο Ελευθέριος Αλεξίου και άλλοι, δημιούργησαν ένα ρεύμα ήδη απο το 1860-61 που προωθούσε την ιδέα της απόδοσης του 50% των εσόδων απο την μοναστηριακή περιουσία για τη δημιουργία και τη συντήρηση των σχολείων. Μαζί τους τάχθηκαν και άλλοι επιφανείς Κρητικοί όπως ο Αντώνης Ξανθουδίδης ή Ζωγράφος, ο Χριστόφορος Αργυράκης, ο Ρούσσος Κούνδουρος, ο Στυλιανός Παπαδάκης, ο Στέφανος Νικολαΐδης αλλά και ο Μιχαήλ Κόρακας.
Πολέμιοι του ρεύματος αυτού ήταν ο Μητροπολίτης Κρήτης Διονύσιος, οι Ηγούμενοι των Μοναστηριών και μεγάλο μέρος του κλήρου, καθώς και η Δημογεροντία Ηρακλείου, που επηρεαζόταν άμεσα απο τον Ηρακλειώτη Ιωάννη Δρακάκη ή Πασά Δρακάκη όπως ειρωνικά τον αποκαλουσε ο λαός, μέλος του Συμβουλίου Χανίων και πειθήνιο όργανο του Ισμαήλ Πασά.
Η απροκάλυπτη διάθεση του Ισμαήλ Πασά να ανακόψει αυτό το ρεύμα, τον οδήγησε τελικά στην κατάφωρη αλλοίωση των εκλογών για τη δημογεροντία, το 1863. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του εκλεγέντα Πεδιάδος Αντώνιου Ζωγράφου Ξανθουδίδη την εκλογή του οποίου ακύρωσε τρείς φορές, ή και αυτή του Στέφανου Νικολαϊδη στο Ηράκλειο, την οποία επίσης ακύρωσε.
Αντ. Ζωγράφος-Ξανθουδίδης Ρούσσος Κούνδουρος
Μέσα σ΄αυτό το κλίμα τρομοκρατίας που είχε επιβάλη ο Ισμαήλ πασάς, οι ανατολικές επαρχίες όρισαν πληρεξούσιους τους Λεωνίδα Γεωργιάδη, Χριστόφορο Αργυράκη και Στυλιανό Παπαδάκη, με σκοπό τη μετάβαση τους στην Κωνσταντινούπολη οπου θα μετέφεραν τα πεπραγμένα στην Κρήτη ενώπιον του Μικτού Συμβουλίου.
Την αναχώρηση αυτής της ομάδας, απέτρεψε την τελευταία στιγμή ο Ισμαήλ Πασάς. Ο Στυλιανός Παπαδάκης εξορίστηκε, ενώ ο Αργυράκης και ο Γεωργιάδης φυλακίστηκαν. Αργότερα, το 1865 αποφυλακίστηκαν και εξορίστηκαν μαζί με τον Εμανουήλ Βιστάκη, ενώ η Δημογρεοντία Ηρακλείου διαλύθηκε αρνούμενη να υπογράψει ρύθμιση του μοναστηριακού ζητήματος της αρεσκείας του Ισμαήλ Πασά.
Πηγές
Θ. Δετοράκης - Ιστορία της Κρήτης
Π. Κριάρης - Ιστορία της Κρήτης