Σε απόσταση 2,5 μιλίων νότια-νοτιοανατολικά της Άκρας Γούδουρας, ανατολικό όριο του Όρμου Γούδουρα, βρίσκεται η Νήσος Κουφονήσι, η οποία είναι και το μεγαλύτερο απο τα πέντε νησιά που απαρτίζουν το σύμπλεγμα των μικρονησιών της νοτιοανατολικής Κρήτης.
Με μέγεθος που φτάνει περίπου τα τέσσερα τετραγωνικά χιλιόμετρα (3.800 στρέμματα) και μέγιστο ύψος 64 μέτρα περί το νότιο τμήμα του, είναι το δεύτερο μεγαλύτερο νησί στα νότια παράλια της Κρήτης, μετά τη Γαύδο.
Ορμίσκος Φιλαδέλφεια
(Άνοιγμα 6/10 του μιλίου - Είσδυση 3,5/10 του μιλίου - Προσανατολ. Ν.Δ.)
Νότιο όριο της Νήσου, αποτελλεί η Άκρα Τράχηλος, η οποία αποτελλεί και το νότιο όριο του ανοικτού προς νοτιοδυτικά Ορμίσκου Φιλαδέλφεια. Βόρειο όριο του παραπάνω Ορμίσκου, αποτελλεί η Άκρα Φιλαδέλφεια.
Βράχοι πάνω και κάτω απο την επιφάνεια της θάλασσας καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος των ακτών, καθιστώντας την προσέγγιση στον ορμίσκο δύσκολη.
Αμέσως νοτιοδυτικά της Άκρας Τράχηλος, βρίσκεται η Νησίδα Τράχηλος.
Απο την Άκρα Φιλαδέλφεια οι ακτές εκτείνονται προς βόρεια για 8/10 του μιλίου, μέχρι την Άκρα Παπαλούκι, σχηματίζοντας μικροκολπώσεις με μερικές απο τις ωραιότερες παραλίες του νησιού.
Σε απόσταση 2/10 του μιλίου βορειοανατολικά της Άκρας Παπαλούκι και σε μικρή απόσταση απο τις ακτές, βρισκεται η Βραχονησίδα Μάρμαρο, ενώ 5/10 του μιλίου βόρειοανατολικά της ίδιας Άκρας και 2/10 του μιλίου ανοικτά των ακτών, βρίσκεται η Νησίδα Μακρουλό.
Σε απόσταση 6/10 του μιλίου βορειοανατολικά της ίδιας Άκρας, βρίσκεται η Άκρα Ανεμερτιά, βόρειο όριο της Νήσου.
Σε απόσταση 4/10 του μιλίου βόρεια της Άκρας Ανεμερτιά, βρίσκεται η Νησίδα Στρογγυλό. Τα περάσματα ανάμεσα στις ακτές του Κουφονησίου και στις Νησίδες Στρογγυλό και Μακρουλό, καλύπτονται απο βράχους πάνω και κάτω απο την επιφάνεια της θάλασσας.
Απο το βόρειο άκρο της Νήσου, οι ακτές στρέφονται προς νοτιοανατολικά για περίπου 1,3 μίλια, μέχρι την Άκρα Γραιγός, ανατολικό όριο της Νήσου, σχηματίζοντας μικροκολπώσεις με αμμώδης ακτές.
Απο την Άκρα Γραιγός οι ακτές στρέφονται προς νοτιοδυτικά για περίπου 1,5 μίλια μέχρι την Άκρα Τράχηλος, νότιο όριο της Νήσου.
Στο μέσο περίπου των νοτιοανατολικών ακτών και σε ύψος 75 μέτρων, βρίσκεται ο Φάρος του Κουφονησίου, με τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
Σχήμα 6
Λευκό τετραγωνικό θυλάκιο με
σιδηρόπλεκτο οβελό και εξώστη
Στίγμα Περίοδος Ύψος Φωτοβολία
Β 34ο 56' 0'' Αν. (2) Λευκ. 16'' 73 μέτρα 10 μίλια
Α 26ο 08' 6'' 1'' + 2'' + 1'' + 12'' = 16''
Το Νησί ονομάστηκε Λευκή, εξαιτίας των λευκών αποχρώσεων των ασβεστολιθικών πετρωμάτων που κυριαρχούν στο νησί, ενώ Κουφονήσι ονομάστηκε απο τις πολλές σπηλιές που σχηματίστηκαν στα μαλακά αυτά πετρώματα, με το πέρασμα του χρόνου. Πιστεύεται οτι κατοικήθηκε απο τους Πρωτομινωικούς χρόνους, ενώ έγινε αντικείμενο διαμάχης ανάμεσα στις πόλεις της Ιεράπετρας και της Ιτάνου, κατα τους Ελληνιστικούς χρόνους (145 π.Χ.).
Φαίνεται πάντως οτι το νησί άκμασε κατα τους Ρωμαϊκούς χρόνους, αφού κατα τις ανασκαφές που ξεκίνησαν το 1976 και συναχίζονται, βρέθηκαν Ρωμαϊκά λουτρά, θολωτές δεξαμενές και μεγάλο αρχαίο θέατρο, χωρητικότητας 1.000 ατόμων.
Οι κάτοικοι του νησιού ασχολήθηκαν με την επεξεργασία της πορφύρας, τη γεωργία την αλιεία και το εμπόριο.
Κατα τη Βυζαντινή εποχή, το νησί λεηλατήθηκε, ερημώθηκε και σιγά σιγά, μετατράπηκε σε ερημητήριο μοναχών. Σε σπήλαια κυρίως της δυτικής ακτής υπάρχουν χαράξεις σε βράχους που αναφέρονται σε εποχές που φτάνουν μέχρι την περίοδο της Βενετοκρατίας.
Το νησί περιστασιακά φαίνεται οτι χρησιμοποιήθηκε και ως πειρατικό καταφύγιο. Το 1532, Τούρκοι πειρατές, αιχμαλώτισαν στην περιοχή του Παλαίκαστρου Σητείας Βενετική Νάβα, που προερχόταν απο τη Ρόδο και την οδήγησαν στο Κουφονήσι.
Εκεί, ανενόχλητοι επιδόθηκαν στην εκποίηση του εμπορεύματος, ενώ οι άνδρες του πληρώματος πουλήθηκαν ως σκλάβοι.
Το 1823, στο Κουφονήσι δόθηκε φονική μάχη, ανάμεσα στον φοβερό γενίτσαρο Πιλαβομεμέτη ή Μεχμέτ Πιλαβά και οπλαρχηγούς του Λασιθίου. Της μάχης αυτής, είχαν προηγηθεί θηριωδίες του Τούρκου γενίτσαρου και της συμμορίας του στη γυναικεία μονή Παπλινού, στις Καθαράδες Σητείας.
Οι Λασιθιώτες οπλαρχηγοί, με αρχηγούς τους Καζάνη και Τσαντηράκη τον εντόπισαν και τον απέκλεισαν στο Κουφονήσι, οπου και τον σκότωσαν. Ακόμα σήμερα, στο νησί υπάρχει σπήλαιο που ονομάζεται Σπήλαιο Πιλαβά.
Στα μέσα του 19ου αιώνα (1864) ο Άγγλος Ναύαρχος T.B. Spratt, πραγματοποίησε τον περίπλου του νησιού, με αποστολή τη χαρτογράφηση των ακτών του, για λογαριασμό του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού και κατέγραψε τις έρευνες του στο δίτομο έργο του ''Travels and Researches in Crete'' (1865).
Στο πέρασμα του απο το Κουφονήσι, παρατήρησε τα ερείπια αρχαίου ναού στη νότια πλευρά του.
Ο ναός αυτός υλοτομήθηκε το 1920 και τα υλικά του χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση πέτρινου Φάρου, ο οποίος βομβαρδίστηκε κατα τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Αργότερα, το Κουφονήσι χρησιμοποιήθηκε ως βοσκότοπος, ενω ως τελευταία χρήση του, αναφέρεται η καλιέργεια σιτηρών.
Σήμερα, το νησί χρησιμοποιείται για τουριστικές μονοήμερες εκδρομές, με αφετηρία τον Μακρύ Γυαλό, απο τον οποίο απέχει περίπου 9 μίλια.
Έχει χαρακτηριστεί ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους (ΤΙΦΚ) με κωδικό AT6020006, ως αρχαιολογικός χώρος και έχει ενταχθεί στο σύστημα Natura 2000, με κωδικό GR 4320008 SCI (Space Community Interest).
Πηγές
Πλοηγός Υδρογραφικής Υπηρεσίας
Κωστής Παπαγεωργίου - Τα Νησιά της Κρήτης-
Αλεξάνδρα Κραντονελη - Ιστορία της Πειρατείας