(φώτο) Πορτραίτο του Νικόλαου Σουρμελή του 1872 απο τον Α. Αλεξανδρίδη.
Το ''Ένωσις,'' επιχείρησε το πρώτο του ταξίδι με κυβερνήτη τον Μυκονιάτη Ν. Σουρμελή, το χάραμα της 12ης Οτωβρίου του 1867.
Κάτω απο αντίξοες καιρικές συνθήκες, απέπλευσε απο τη Σύρο με κατεύθυνση τις ανατολικές ακτές της Κρήτης, τις οποίες προσέγγισε και παρέπλευσε απο μακρινή απόσταση προκειμένου να μην καθίσταται ορατό.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας είχε πλησιάσει στην Άκρα Λίθινο της νότιας Κρήτης, ενώ με το σούρουπο, άρχισε να πλησιάζει προς την παραλία της Πρέβελης, οπου περίμεναν εθελοντές και άμαχος πληθυσμός που θα ταξίδευε προς τη Σύρο.
Το πλοίο έδεσε με την πλώρη προς το πέλαγος και την άγκυρα δεμένη με σχοινί για να μπορεί γρήγορα να κοπεί σε περίπτωση ανάγκης, ενώ ο καπετάνιος πληροφορήθηκε απο δύο Κρητικούς που ανέβηκαν στο πλοίο οτι δύο Τούρκικα καταδρομικά πλοία πέρασαν τις απογευματινές ώρες ανοικτά του Πρέβελη με κατεύθυνση προς δυτικά και όπως κάθε μέρα, αναμένεται να επιστρέψουν μετά απο τρείς περίπου ώρες.
Ο Καπετάν Σουρμελής συντονίζοντας την όλη επιχείρηση, με τέσσερις λέμβους αποβίβασε διακόσσιους εθελοντές, 2.500 σάκκους αλεύρι, 400 κιβώτια πολεμοφοδίων και 50 μεγάλα κιβώτια με οπλισμό, ενώ παρέλαβε 250 αμάχους που παρέμεναν 40 μέρες στην ακτή, σε διάστημα μόλις δύο ωρών και ήταν έτοιμος για αναχώρηση, πρίν ακόμα φανούν τα Τούρκικα καταδρομικά.
Κατα τον γυρισμό, το ''Ένωσις'' αντιμετώπισε σφοδρή κακοκαιρία στο στενό της Κάσου, συνέχισε όμως το ταξίδι του μέχρι τη Σαντορίνη οπου αναγκάστηκε να αγκυροβολήσει μέχρι ο καιρός να του επιτρέψει τον απόπλου, που ολοκληρώθηκε στις 14 Οκτωβρίου με τη θριαμβευτική είσοδο του πλοίου στο λιμάνι της Σύρου συνοδευόμενη απο 7 κανονιοβολισμούς, αναγγέλοντας την επιτυχή έκβαση της επιχείρησης.
Το λιμάνι της Σύρου στις αρχές του 20ου αιώνα.
Πηγές
Δ. Σουρμελής - Οι εις Κρήτην 25 πλοί του πλοίαρχου Ν. Σουρμελή