1900
Η καταπολέμηση της λέπρας στην Κρήτη, αλλα και η εφαρμογή Υγειονομικής Πολιτικής, ήταν για τη νεοσύστατη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας, και τον Ύπατο Αρμοστή Πρίγκιπα Γεώργιο, ένα θέμα άμεσης προτεραιότητας.
Μέχρι τότε, οι λεπροί των κατώτερων λαϊκών στρωμάτων στην Κρήτη, μαζεύονταν σε απομονωμένες και άθλιες συνοικίες - γκέτο, έξω από τα μεγάλα αστικά κέντρα, τις λεγόμενες ''Μεσκινιές,'' χωρίς ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και με μοναδικό εισόδημα τους, την καθημερινή ελεημοσύνη των συμπολιτών τους. Ήταν δε υποχρεωμένοι από τις αρχές, να φορούν κουδούνια, ώστε να γίνονται αντιληπτοί από τους υγιείς πολίτες.
Μεσκινιά Ρεθύμνου (https://kritipoliskaihoria.blogspot.com)
Τον Μάρτιο του 1900, έφτασαν στην Κρήτη προσκεκλημένοι του Πρίγκιπα Γεωργίου οι καθηγητές Ehlers από τη Δανία και από τη Γερμανία, προκειμένου να εξετάσουν το πρόβλημα της λέπρας στο νησί.
Μελετώντας την κατάσταση και πάντα στα πλαίσια των μεθόδων αντιμετώπισης της λέπρας στην Ευρώπη, συνέταξαν μία έκθεση που πρότεινε την υποχρεωτική συγκέντρωση των λεπρών και τον αυστηρό εγκλεισμό τους σε λεπροκομείο. Καταλληλότερα σημεία για τη δημιουργία λεπροκομείου στην Κρήτη, κρίθηκαν σύμφωνα με την παραπάνω έκθεση, κάποια από τα μικρονήσια της Κρήτης, όπως οι Διονυσάδες, το Κουφονήσι, η Σπιναλόγκα, η Γραμβούσα και η Ντία.
1901
Περίπου ένα χρόνο αργότερα, τον Ιούλιο του 1901, η Κρητική βουλή ψήφισε τον νόμο (375/1901) ''Περί Απομόνωσης των Λεπρών,'' ο οποίος προέβλεπε την υποχρεωτική δήλωση της ασθένειας στις αρχές και πρόστιμο για τους παραβάτες. Ενώ όμως ο νόμος περι απομόνωσης είχε ψηφιστεί, ο τόπος διαμονής τους δεν είχε οριστεί ακόμα.
Από τα παραπάνω νησιά, η Σπιναλόγκα πληρούσε τις προδιαγραφές για γρήγορη και χωρίς πολλά έξοδα εγκατάσταση λεπροκομείου, αφού οι βασικές κτιριακές υποδομές υπήρχαν ήδη.
Επιπλέον, στην Κρητική κυβέρνηση δινόταν μια μοναδική ευκαιρία απομάκρυνσης της αμιγώς Τουρκικής κοινότητας αποτελούμενης από κυρίως από κυνηγημένους από την Κρήτη Τούρκους, που κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας βρήκαν καταφύγιο στη Σπιναλόγκα.
Η αντίσταση που προέβαλε η κοινότητα των Τούρκων της Σπιναλόγκας, ματαίωσε προσωρινά τα σχέδια της Κρητικής κυβέρνησης, η οποία δεν ήθελε σε καμία περίπτωση να στρέψει την κοινή γνώμη των Ευρωπαίων εναντίον της.
Στην απογραφή του 1900, στη Σπιναλόγκα καταγράφηκαν 272 Τούρκοι κάτοικοι.
1903
Μετά από ζυμώσεις που κράτησαν περίπου 2 χρόνια, η Κρητική κυβέρνηση ψήφισε τον νόμο (463/1903) ''Περι Εγκαταστάσεως των εν Κρήτη Λεπρών'' ή ''Κομμένων'' και όριζε ως τόπο διαμονής τη Σπιναλόγκα, δείχνοντας συγχρόνως και την υποχρεωτική έξοδο από το νησί των Μουσουλμάνων καταληψιών, που αποζημιώθηκαν με συμβολική αποζημίωση και μετανάστευσαν στην Τουρκία.
Άποψη της νότιας πλευράς του νησιού.
Από τα μέσα έως τα τέλη του 1903, μεταφέρθηκαν στη Σπιναλόγκα οι πρώτοι νοσούντες, ο αριθμός των οποίων κυμαίνεται απο 250 έως 270.
Οι πρώτοι λεπροί, μεταφέρθηκαν με το καΐκι του Καπετάν Μανόλη του ''Φαφούτη'' όπως τον αποκαλούσαν οι ντόπιοι.
Η κατάσταση που αντιμετώπισαν οι πρώτοι ασθενείς που μεταφέρθηκαν στη Σπιναλόγκα, ήταν λίγο πολύ αναμενόμενη. Σπίτια εγκαταλειμμένα χωρίς στέγες, απουσία ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και στοιχειώδους υγιεινής, έλλειψη νερού και υποσιτισμός.
Αυτοσχέδιες τουαλέτες και σκουπίδια συμπλήρωναν το σκηνικό και πολλές φορές η μυρωδιά απλωνόταν σε αρκετή απόσταση από το νησί.
Τα σπίτια που μπορούσαν να κατοικηθούν ήταν λίγα και οι ασθενείς αναγκάστηκαν να τα χρησιμοποιήσουν ως κοινόβια.
1904
Στις 13 Δεκεμβρίου 1904, εκδόθηκε το διάταγμα ''Περί διακανονισμού της εσωτερικής υπηρεσίας του λεπροκομείου''.
1905
Νέο διάταγμα με θέμα την εσωτερική λειτουργία του λεπροκομείου, εκδίδεται στις 29 Μαΐου 1905, ενώ συμπληρώνεται με άλλο ένα, τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου.
1907
Δύο νέα διατάγματα εκδίδονται στις 9 Σεπτεμβρίου 1907, που αφορούν την αμοιβή των υπαλλήλων του λεπροκομείου ''Περι Αμοιβών Προσωπικού Λεπροκομείου Σπιναλόγκας'' και το επίδομα των ασθενών ''Περι επιδόματος Ασθενών του Λεπροκομείου Σπιναλόγκας.''
1913
Με την ένωση της Κρήτης με την υπόλοιπη Ελλάδα, ο αριθμός των ασθενών άρχισε να αυξάνεται, αφού άρχισαν να διοχετεύονται λεπροί απ’ όλη την Ελλάδα, ενώ σταδιακά κατέφθαναν εδώ λεπροί από ολόκληρη την Ευρώπη, γεγονός που χαρακτήρισε το νησί ως διεθνές λεπροκομείο. Οι συνεχής εισαγωγές νέων ασθενών αλλά και οι συχνοί θάνατοι, δημιουργούσαν μεγάλες αυξομειώσεις στον πληθυσμό. Κάποιες πηγές υποστηρίζουν ότι κατά περιόδους οι λεπροί στη Σπιναλόγκα ξεπερνούσαν τους 1000.
1918
Στο πλαίσιο της βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης στη Σπιναλόγκα, η κυβέρνηση Βενιζέλου αξιοποιώντας το ευεργετικό κληροδότημα του Μιχαληνού προς ανακούφιση των εγκλείστων, ανακαίνισε κάποια σπίτια, αύξησε το επίδομα των ασθενών και συγκρότησε μια επιτροπή αποτελούμενη από τους διαπρεπής γιατρούς Φωτεινό, Γεωργιάδη, Μαλανδρινό και Αραβαντινό, με στόχο την συνολική εξαφάνιση της λέπρας από την Κρήτη.
1919
Η γνωμοδότηση της επιτροπής για τη Σπιναλόγκα περιέγραφε για άλλη μια φορά την τραγική κατάσταση που επικρατούσε στο νησί και στην ουσία πρότεινε το κλείσιμο του λεπροκομείου και τη μεταφορά των ασθενών σε άλλο μέρος, με ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης και διαφορετικά κριτήρια απομόνωσης.
1920
Σε απαντητική επιστολή προς την επιτροπή, ο υπουργός υγιεινής Ρακτιβάν παρακαλεί τους Φωτεινό, Γεωργιάδη, Μαλανδρινό και Αραβαντινό να προβούν σε έρευνα για την καταλληλότητα των Διονυσάδων, ως τόπο μεταφοράς του λεπροκομείου.
1923
Μεγάλη εξέγερση των ασθενών, λόγω των τραγικών συνθηκών διαβίωσης, που απειλούν να εγκαταλείψουν τη Σπιναλόγκα και να επιστρέψουν στην Κρήτη κολυμπώντας.
1924
Το 1924, θεωρείται έτος έναρξης διάφορων εργασιών βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης των ασθενών, που συνεχίστηκαν μέχρι το 1933.
Έγκλειστοι της Σπιναλόγκας (https://www.kairatos.com.gr/lepra.htm)
Μετατίθεται ώς διευθυντής του ιδρύματος ο γιατρός Εμμ. Γραμματικάκης. Αποτέλεσε βασικό παράγοντα της θέσπισης κανονισμού λειτουργίας του θεραπευτηρίου, ενώ στάθηκε κοντά στους ασθενής του καθ' όλη τη διάρκεια της παραμονής του, μέχρι το 1952.
Το 1924 ήταν το έτος της μεγάλης ανταλλαγής πληθυσμών, μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Σε έγγραφο των Τουρκικών αρχείων με ημερομηνία 6/3/1924, φαίνεται οτι τρείς μουσουλμάνοι, έγκλειστοι στο λεπροκομείο Σπιναλόγκας, ανταλάχθηκαν μεταφερόμενοι αρχικά στην Κωνσταντινούπολη και αργότερα σε Λεπροκομείο, σε Αρμένικο εγκαταλελειμένο μοναστήρι της Ανατολίας.
1925
Επισκέπτεται τη Σπιναλόγκα ο Γερμανός καθηγητής Ζευφάρτ, προκειμένου να γνωμοδοτήσει για τις συνθήκες διαβίωσης στο νησί. Περιγράφει την τραγική κατάσταση που επικρατεί στο νησί και προτείνει λύσεις στον τομέα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και της υγιεινής, ώστε να επιτευχθεί η μετατροπή του απομονωτηρίου σε θεραπευτήριο. Μεταξύ των αλλαγών που πρότεινε ο Γερμανός γιατρός, ήταν και η δημιουργία μικροβιολογικού εργαστηρίου προς αποτροπή λανθασμένων διαγνώσεων.
Το ίδιο έτος, η επιτροπή κατέληξε στη θέσπιση νομοθετικού πλαισίου για την μετατροπή της Σπιναλόγκας σε κέντρο ιατρικής και νοσοκομειακής περίθαλψης λεπρών, ωστόσο μαζί με τις ρυθμίσεις αυτές συντάχθηκαν και οι απαγορεύσεις που αφορούσαν την επικοινωνία και τον περιορισμό των λεπρών στα όρια της νησίδας.
1927
Έτος γέννησης της Ιφιγένειας, παιδί που γεννήθηκε στη Σπιναλόγκα και χωρίς να έχει προσβληθεί από την αρρώστια.
Παντρεύτηκε έγκλειστο και έζησε στο νησί μέχρι το κλείσιμο του λεπροκομείου.
Κατα το έτος αυτό, υπήρχαν στο νησί 257 λεπροί, απο τους οποίους 172 ήταν Κρητικοι.
1928
Στην απογραφή του 1928, στη Σπιναλόγκα αναφέρονται 264 χανσενικοί κάτοικοι.
Τη χρονιά αυτή, ξεκίνησαν διάφορες εργασίες βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης, όπως επισκευές παλιών κτιρίων και ανεγέρσεις καινούργιων, συμπεριλαμβανομένου και του νοσοκομείου του νησιού, που όμως ποτέ δεν λειτούργησε πλήρως.
1929
Ο αντιλεπρικός σταθμός και το μικροβιολογικό εργαστήριο που η Ελληνική κυβέρνηση είχε αρχικά συμπεριλάβει στα σχέδια της για αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης στη Σπιναλόγκα, εγκαινιάζεται τελικά στην Αθήνα, ύστερα από πιέσεις εύπορων οικογενειών της Αθήνας.
Το ίδιο έτος, με πρωτοβουλία του γιατρού Καταπότη, ιδρύεται στα Χανιά ο Παγκρήτιος Σύνδεσμος κατά της Λέπρας, μέσω του οποίου προωθήθηκαν με επιτυχία πολλά απο τα ζητήματα του Λεπροκομείου.
Ο κεντρικός δρόμος στη Σπιναλόγκα, όπως τον σκίτσαρε κατά την επίσκεψή
του στο νησί ο δημοσιογράφος Άγγελος Σγουρός. Το σκίτσο συνόδευε άρθρο
του στην εφημερίδα ''Εμπρός'' της Αθήνας, το οποίο δημοσιεύτηκε απο τις
29/7/1929 έως τις 1/8/1929. (https://www.nlg.gr)
1930
Στον αντίποδα, στην Κρήτη και στη Σπιναλόγκα, κατέφθαναν οι ''άτακτοι,'' άποροι ασθενής από τα θεραπευτήρια της υπόλοιπης Ελλάδας και ειδικά της Σάμου και της Αγίας Βαρβάρας.
1933
Σε αναφορά του διευθυντή του Λεπροκομείου Ε. Γραμματικάκη προς τον Μ. Καταπότη, αναφέρεται οι λειτουργία νέων πλυντηρίων, απολυμαντήρια, αποχωρητήρια κλπ.
1935
Κατέφθασε στη Σπιναλόγκα ο Αγιορίτης ιερομόναχος Μελέτιος Βουργούρης, διαδεχόμενος τον πατήρ Ανδρόνικο.
Έμεινε στο νησί 13 χρόνια και αποχώρησε το 1948, εκπληρώνοντας το τάμα του, να τελειώσει τη ζωή του στο Άγιο Όρος.
Επισκέπτες και έγκλειστοι, στη δυτική πύλη του φρουρίου της Σπιναλόγκας. Διακρίνεται ένας απο τους
ιερείς του νησιού, που δεν είναι δυνατόν να ταυτιστεί, γιατί η φωτογραφία είναι άγνωστης ημερομηνίας.
1936
Έτος άφιξης στη Σπιναλόγκα του νοσούντα Επαμινώντα Ρεμουντάκη σε ηλικία 21 ετών. Συνελήφθηκε ύστερα από κυνηγητό με την αστυνομία στους χώρους του πανεπιστημίου, ενώ ήταν τελειόφοιτος της νομικής σχολής Αθηνών και οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος στο νησί.
Το μορφωτικό του επίπεδο και η αστική καταγωγή του τον ανέδειξαν σε ηγέτη της κοινωνίας των λεπρών και βασικό συντελεστή στην καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης των ασθενών.
Η Σπιναλόγκα, κατα τη δεκαετία του '30.
Οι δρόμοι και τα σπίτια ασβεστώθηκαν για πρώτη φορά, λειτούργησε σχολείο, κινηματογράφος, κουρείο, οργανώθηκε υπηρεσία καθαριότητας, εκδόθηκε σατυρικό έντυπο και ιδρύθηκε η ''Αδελφότητα Ασθενών Σπιναλόγκας,'' με 160 ιδρυτικά μέλη, η οποία λειτούργησε ευεργετικά στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των εγκλείστων.
Επαμεινώνδας Ρεμουντάκης (https://kbourletidis.blogspot.com)
1940
Στην απογραφή του 1940 στη Σπιναλόγκα κατεγράφησαν 367 κάτοικοι.
1941
Με την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς και την Ιταλογερμανική κατοχή, ή κατάσταση στη Σπιναλόγκα άρχισε να γίνεται τραγική. Το επίδομα από το Ελληνικό κράτος διακόπηκε και οι όποιες συναλλαγές, γινόταν σε είδος.
Η ανοχή στη φύλαξη που επέδειξαν οι κατακτητές, οδήγησε πολλούς λεπρούς να βγαίνουν κολυμπώντας στην Πλάκα και στην Ελούντα και να ζητιανεύουν. Η Πλάκα αργότερα εκκενώθηκε και η περιοχή του κόλπου της Ελούντας θωρακίστηκε με πολυβολεία και ναρκοπέδια, αφού οι Γερμανοί φοβόταν συμμαχική απόβαση στην περιοχή.
Συγχρόνως απείλησαν με θανατική ποινή τους λεπρούς που δραπέτευαν και έβγαιναν στην Πλάκα και στην Ελούντα.
Για ευνόητους λόγους, οι κατακτητές δεν πάτησαν ποτέ το πόδι τους στο νησί, δίνοντας έτσι το περιθώριο στον τότε γιατρό και διευθυντή του λεπροκομείου Γραμματικάκη, να διατηρεί ραδιόφωνο, να αντιγράφει τις ειδήσεις και κατόπιν να τις διανέμει στους κατοίκους της περιοχής, ενώ στον αντίποδα της αντιστασιακής δραστηριότητας, υπήρξε πυρήνας ασθενών που για λόγους διαβίωσης, επιδίωξε τη στρατολόγηση του στις δυνάμεις κατοχής, γεγονός που πραγματοποιήθηκε το 1943.
1942
Οι ασθενείς του νησιού απείλησαν οτι θα βγάλουν όλα τα υγιή παιδιά στην ξηρά και θα βάλουν φωτιά στο νησι. Οι Γερμανικές αρχές κατοχής, μοίρασαν τρόφιμα και ρουχισμό.
1943
Χαρακτηριστικό είναι το πέρασμα του Πέτσα από το νησί, λεπρός ανύπαντρος και ατίθασος τύπος που έπινε και γλεντούσε και οι συγκάτοικοι του τον αποκαλούσαν αναρχικό.
1948
Αρχίζει μία περίοδος ανάκαμψης, τόσο σε κοινωνικό όσο και σε νοσοκομειακό επίπεδο για τους Χανσενικούς της Σπιναλόγκας. Το επίδομα επανέρχεται έστω και ψαλιδισμένο, ενώ ανεγείρονται οι δύο νέες πτέρυγες του νοσοκομείου του νησιού.
Αρχίζει η χορήγηση των νέων βελτιωμένων αντιλεπρικών φαρμάκων, με θεαματικά αποτελέσματα.
Τα περιοριστικά μέτρα φαίνεται ότι άρχισαν να χαλαρώνουν και το επίπεδο της ζωής επανήλθε σε φυσιολογικά επίπεδα, ώστε οι τάσεις φυγής εξανεμίστηκαν. Στη φυλακή του νησιού, φιλοξενούνται ασθενείς.
Παροχές, όπως ασθενοφόρο για τη μεταφορά ασθενών σε νοσοκομεία της περιοχής, αλλά και γεννήτρια ηλεκτρικού ρεύματος, έκαναν για πρώτη φορά τη ζωή στο νησί αισθητά καλύτερη, ενώ άρχισαν σταδιακά να παρέχονται άδειες εξόδου από το νησί ασθενών με καλή κλινική εικόνα.
Το ίδιο έτος, έφτασε στο νησί ο εφημέριος της Μονής Τοπλού, Χρύσανθος Κατσουλογιαννάκης, διαδεχόμενος τον ιερομόναχο Μελέτιο Βουργούρη, ο οποίος έμεινε στη Σπιναλόγκα μέχρι την αποχώρηση και των τελευταίων εγκλείστων.
Η Λέμβος του Λεπροκομείου με το χαρακτηριστικό όνομα
της εκκλησίας του νησιού ''Αγιος Παντελεήμονας.''
1949
Είσοδος στο Λεπροκομείο του Μ. Φουντουλάκη, σε ηλικία 21, χρόνων. Παντρεύτηκε στο νησί και έζησε εκεί, μέχρι την εκκένωση του, απέκτησε ένα παιδί, ενώ πέθανε σε βαθειά γεράμματα το 2010.
Ο Μ. Φουντουλάκης και η Β. Χίσλοπ συγγραφέας του
μυθιστορήματος ''Το Νησί,'' αποχωρούν μαζί απο τη
Σπιναλόγκα, στο τελευταίο επεισόδιο της τηλεοπτικής
σειράς ''Το Νησί.'' (https://www.youtube.com)
1951
Στην απογραφή του 1951, στη Σπιναλόγκα κατεγράφησαν 267 κάτοικοι.
1953
Στις 20 Ιανουαρίου 1953, οι λεπροί της Σπιναλόγκας εξεγέρθηκαν. Αντιπροσωπεία τους, πήρε την υπηρεσιακή βάρκα και βγήκε στην Πλάκα, εκθέτοντας στις αρχές τα αιτήματα τους.
Το υπουργείο Υγείας αύξησε το επίδομα τους στις 15.000 δραχμές, γεγονός που δεν ικανοποίησε τους εξεγερθέντες, οι οποίοι άρχισαν απεργία πείνας τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους.
1955
Εκδίδεται νόμος που επιτρέπει στους ασθενείς την επανένταξη τους.
1957
Αποχωρεί από το νησί ο Επαμεινώντας Ρεμουντάκης, μαζί με τους τελευταίους 30 Χανσενικούς, μεταφερόμενοι στην Αθήνα και στον Αντιλεπρικό σταθμό της Αγίας Βαρβάρας.
1961
Στην απογραφή του 1961 στη Σπιναλόγκα κατεγράφησαν 3 κάτοικοι.
Το ντοκυμαντέρ ''L' Ordre'' (Η τάξη) του Jean-Daniel Pollet.
Πηγές
Στέργιος Σπανάκης - Πόλεις και χωριά της Κρήτης (απογραφές)
https://www.socialexclusion.gr (Το λεπροκομείο της Σπιναλόγκας - Μ. Σαββάκης)
https://kritologio.blogspot.com
https://anastasiosds.blogspot.com (σχόλιο του Λεωνίδα Κλώντζα, σε σχετικό άρθρο για τον ιερέα της Σπιναλόγκας)
https://librodoro.blogspot.com