Απο τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1850, αρχίζει να οργανώνεται στην Κρήτη με τη βοήθεια και της Αγγλικής προπαγάνδας ένα κίνημα που στην ουσία ποτέ δεν παρουσιάστηκε ολοκληρωμένο και που στη βάση του υποστήριξε την ανεξαρτησία της Κρήτης και την ίδρυση ενός νησιωτικού κράτους, πιθανόν με κάποια ακόμα νησιά του Αιγαίου σε κοντινή απόσταση απο την Κρήτη ή ακόμα και την Κύπρο, υπο την προστασία της Αγγλίας και μάλλον με την ανοχή της Τουρκίας.
Βασισμένο στην παλαιότερη ιδέα που εκδηλώθηκε για πρώτη φορά στο Κίνημα των Μουρνιών το 1833 απο Κρητικούς χριστιανούς, προκάλεσε το ενδιαφέρον της Αγγλίας που έκτοτε ποτέ δεν παραιτήθηκε της ιδέας αυτής και φρόντισε τις επόμενες δεκαετίες να την κρατά πάντοτε ζωντανή.
Κατα τη δεκαετία του 1850 η ιδέα αυτη μετεξελίχθηκε στο γνωστό κίνημα των αντεπαναστατών που υποστήριξαν κάποιοι Κρητικοί κληρικοί με κύριους εκπρόσωπους τους τον Μητροπολίτη Κρήτης Ιωαννίκιο (1856-1858) τον επονομαζόμενο ειρωνικά Τουρκοπολίτη για τη φιλοτουρκική στάση του και τον απο το 1858 Μητροπολίτη Κρήτης Διονύσιο Χαριτωνίδη απο την Ανδριανούπολη και αρκετοί επιφανείς λαϊκοί, υποκινούμενοι απο τον Άγγλο πρόξενο στα Χανιά Henry Ongley, με κύρια εκπρόσωπο τους την ιδιότυπη και αμφιλεγόμενη Ελισάβετ Κονταξάκη ή Βασιλακοπούλα.
Μητροπολίτης Κρήτης Διονύσιος. Γεννήθηκε και σπούδασε στην Ανδριανούπολη.
Το 1856 χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος και στις 26 Ιουλίου 1858 εκλέχθηκε
Μητροπολίτης Κρήτης. Αυταρχικός και αποστρεφόμενος νεοτερισμούς, ντυνόταν
κατα τα παλαιά πρότυπα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, φορούσε αρχαία
Τούρκικα πέδιλά (μέστια) και κάλυπτε το καλιμαύκι του με ύφασμα (τουλπάνι).
Το 1868 μεσούσης της Μεγάλης Κρητικής Επανάστασης απομακρύνθηκε απο
τη θέση του και διορίστηκε Μητροπολίτης Διδυμότειχου.
Γεννημένη στον Αλικιανό Χανίων απο εύπορη οικογένεια, γύρω στο 1819 ή κατα την Ελπις Μέλαινα γύρω στο 1810 αφού κατα την έναρξη της Επανάστασης του ΄21 ήταν 12 ετών, η Ελισάβετ Κονταξάκη έφυγε το 1824 απο την Κρήτη και μετοίκησε αρχικά στη Σύρο και αργότερα (1931) στην Αθήνα. Στη νεοσύστατη πρωτεύουσα της ελεύθερης Ελλάδας ασκησε με ιδιαίτερη επιτυχία το επάγγελμα της εκπαιδευτικού στο σχολείο που ίδρυσε η Ιεραποστολική εταιρεία της Επισκοπικής Εκκλησίας της Αμερικής, με διευθυντές το ζεύγος των Τζων και Φρανσις Χιλ.
Κατόρθωσε απο πολύ νωρίς μέσα απο τη δουλειά της, την ευφυΐα και την ευρυμάθεια της να αναγνωριστεί ως σημαντικό πρόσωπο στους κοσμικούς κύκλους της Αθήνας, αναπτύσοντας φιλίες με σημαίνοντα πρόσωπα, όπως ο Άγγλος πρόξενος στην Αθήνα Thomas Wyse, που φαίνεται να ήταν γνώστης ή και δημιουργός της συμπαθειας της Κονταξάκη προς την Αγγλική διπλωματία, o Αμερικανός καθηγητής του πανεπιστημίου του Χάρβαντ Cornelius Conway Felton ή ο Αμερικανός πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη Carroll Spence και πολλοί άλλοι.
Η ισχυρή προσωπικότητα της, της χάρισε το προσωνύμιο ''Ελισάβετ της Κρήτης.''
Καταλυτική ήταν και η συνεισφορά της στην τελική απόφαση της Ιεραποστολικής Εταιρείας της Εκκλησίας της Αμερικής (D.E.M.S.) για την ίδρυση σχολείου στα Χανιά το 1837, σε μία εποχή που τα σχολεία στην Κρήτη ήταν ελάχιστα. Το σχολείο είχε μεγάλη απήχηση στους κατοίκους των Χανίων, έκλεισε όμως το 1843, αφού η (D.E.M.S.) αλλάζοντας τα σχέδια της αποφάσισε να μεταφέρει το ''ιεραποστολικό'' της έργο στην αχανή Κίνα.
Thomas Wyse: Άγγλος πρόξενος στην Αθήνα (1849-1862).
Γνώστης ή και δημιουργός της συμπάθειας της Κονταξάκη
προς την Αγγλική διπλωματία, την παρότρυνε σε στενότερη
συνεργασία τόσο με τον Άγγλο πρέσβη στην Κρήτη Henry
Ongley, όσο και με τον νέο γενικό διοικητή Κρήτης
Βελιουδίν ή Βελή Πασά.
Παρόλο που κατα διαστήματα επισκεπτόταν την ιδιαίτερη πατρίδα της, πολλές φορες μάλιστα μένοντας για μεγάλα διαστήματα, προσπαθώντας να τακτοποιήσει την υπόθεση της δημευμένης απο το Τουρκικό κράτος περιουσίας της προφανώς λόγω της ενεργού ανάμειξης του πατέρα της στην Επανάσταση του 1821, φάινεται να εγκαταστάθηκε μόνιμα στα Χανιά το καλοκαίρι του 1855, εν μέσω του Κριμαικού πολέμου και με την πεποίθηση οτι είχε έρθει και η σειρά της Κρήτης να αναζητήσει τη θέση της στον νέο χάρτη που σχηματιζόταν απο τη συρρίκνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Με τον αέρα της καταξίωσης στην κοσμική ζωή της Αθήνας κατάφερε σε σύντομο χρονικό διάστημα να αναδειχθεί σε κοινωνικό επίπεδο στη μικρή κοινωνία των Χανίων.
Απο τις πρώτες πολιτικές επαφές που φρόντισε να αναπτύξει η Κονταξάκη με την υποστήριξη και του Άγγλου πρόξενου στην Αθήνα Sir Thomas Wyse ήταν με τον πρόξενο της Αγγλίας στα Χανιά Henry Ongley, γνωστό τόσο για τη φιλοτουρκική του στάση όσο και για τις θέσεις που υποστήριζε και αφορούσαν την αυτονομία της Κρήτης και τη δημιουργία νησιωτικού κράτους υπο την υψηλή επικυριαρχία της Αγγλίας, θέσεις που είχε άλλωστε εκφράσει δημόσια κατα την Επανάσταση του 1841.
Η γνωριμία της με τον Βελή Πασά ήταν θέμα χρόνου, ενώ η σύσφιξη των σχέσεων τους, επήλθε με τη συμφωνία του Χατι Χουμαγιούν το 1856, όταν ο Βελή Πασάς βρέθηκε ενώπιον σοβαρών μεταρυθμίσεων που έπρεπε να επιβάλει στο νησί σε βάρος του Οθωμανικού στοιχείου και που έδωσαν στην Ελισάβετ την ευκαιρία που ζητούσε για την ανάληψη δράσεων που στόχο είχαν την αναρρίχηση της στην πολιτική σκηνή του τόπου.
Τα πρώτα προβλήματα που προέκυψαν για την Τουρκική διοίκηση, οφείλονταν στους μαζικούς εκχριστιανισμούς που εκδηλώθηκαν αμέσως μετά την εφαρμογή του Χάτι Χουμαγιούν. Συντηριτικοί Οθωμανοί υποκινούμενοι απο το Γαλλικό προξενείο, συσπειρώθηκαν και οργάνωσαν αποστολή στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό την παράδοση επιστολής κατά του Βελή Πασά, η οποία αποτράπηκε την τελευταία στιγμή.
Κατα την ίδια χρονική περίοδο η Ελισάβετ Κονταξάκη με τη σύμφωνη γνώμη και του Βελή Πασά, προχώρησε στη σύσταση της μυστικής εταιρίας Φιλόπατρις Εταιρεία με έδρα τα Χανιά, και στόχο την ''βελτίωσιν καὶ τὴν ἠθικὴν καὶ ὑλικὴν τῆς Νήσου πρόοδον καὶ στὴν εἴσαξιν παντὸς εἴδους παιδείας'' με ιδρυτικά μέλη τους πρόξενους της Αγγλίας και της Αμερικής αλλα και επιφανείς Κρητικούς, όπως ο Σταύρος Μαρκόπουλος και ο Χριστόφορος Αργυράκης, γραμματείς της Αρχιεπισκοπής Κρήτης και φυσικά ο ίδιος ο Βελή Πασάς.. Στη μυστική αυτή οργάνωση προσχώρησαν σύντομα πολλοί επιφανείς Κρητικοί, πολλές φορές πιεζόμενοι απο τα ιδρυτικά μέλη ή και χωρίς κάν τη σύμφωνη γνώμη τους.
Βελή Πασάς
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Λεωνίδα Γεωργιάδη Λόγιου, τον οποίο όχι μόνο ενέγραψαν χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του στους καταλόγους των μελών της εταιρείας, αλλά του ζήτησαν και εργασία με θέμα τους ''εν κρυπτώ χριστιανούς'' της περιοχής του (Γούβες).
Στα άμεσα σχέδια της Υπέρ Προόδου Εταιρίας όπως την αποκαλούσε η ίδια η Κονταξάκη ήταν και η έκδοση εφημερίδας με το όνομα Πρόοδος για την προώθηση των θέσεων της, σχέδια όμως που τελικά δεν πραγματοποιήθηκαν.
Λεωνίδας Λόγιος Γεωργιάδης
Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα η Φιλόπατρις Εταιρεία κατάφερε να εδραιωθεί συγκεντρώνοντας στις τάξεις της σημαίνοντα πρόσωπα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής του νησιού, ενώ ως απάντηση στο κίνημα των συντηρητικών Οθωμανών συγκέντρωσε 2500 υπογραφές σε επιστολή που συντάχτηκε στο σπίτι της Ελισάβετ και αφορούσε την ''ορθή'' πολιτική του Βελή Πασα.
Με την επιστολή αυτή, αναχώρησε η Κονταξάκη την άνοιξη του 1857 για την Κωνσταντινούπολη με σκοπό να την παραδώσει στον Σουλτάνο, στον Οικουμενικό Πατριάρχη, στους πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων και σε σημαίνοντα πρόσωπα της Τουρκικού Κρατικού μηχανισμού, αποκομίζοντας τελικά πολλά οφέλη τόσο για τον Βελή Πασά όσο και για την ίδια, αλλα και δημιουργώντας νεες σημαντικές γνωριμίες όπως τον Ιωαννίκιο, έδη εστεμένο μητροπολίτη Κρήτης που όμως ακόμα δεν είχε αναλάβει τα καθήκοντας του και που αργότερα μετατράπηκε σε πλήρως υποταγμένο όργανο της..
Carroll Spence (1818-1916)
Αμερικανός Πρεσβης στην Κωνσταντινούπολη. Παλιός γνώριμος
της Κονταξάκη μέσω των Χίλλ, την βοήθησε σημαντικά στις επαφές
της στην Κωνσταντινούπολη.
Το απόλυτα επιτυχές ταξίδι της στην Κωνσταντινούπολη είχε ως αποτέλεσμα αφενός την εδραίωση της στην πολιτική σκηνή της Κρήτης, προκαλώντας τη δυσφορία πολλών Κρητικών που άρχισαν να καταδεικνύουν πλέον την πλήρη αφοσίωση της στις επιταγές της Υψηλής Πύλης και της Αγγλικής διπλωματίας και αφετέρου την έκδοση φιρμανιού που της επέτρεπε τη δυνατότητα διεκδίκησης των δημευθέντων κτημάτων της οικογένειας της στον Αλικιανό.. Κατα την περίοδο αυτή αρχίζουν να εμφανίζονται σε διάφορες Αθηναϊκές εφημερίδες και τα πρώτα άρθρα κατά της Κονταξάκη υπογεγραμμένα απο επίσημους φορείς της πολιτικής και κοινωνικής ζωής της Ελλάδας και της Κρήτης, προκαλώντας την οργή της Ελισάβετ που αντέδρασε με μηνύσεις.
Η αποτυχία χειραγώγησης των εφημερίδων παρά την επέμβαση ακόμα και της Υψηλής Πύλης, ώθησε τον μητροπολίτη Ιωαννίκιο στη σύνταξη κειμένου υπέρ του Βελή Πασά και της Κονταξάκη, που δημοσιεύτικε σε εφημερίδα του Βόσπορου τον Ιανουάριο του 1858.
Το 1858 όμως φαίνεται οτι ήταν το καταστροφικό έτος για τα σχέδια της Κονταξάκη. Το κίνημα του Μαυρογένη που εκδηλώθηκε την άνοιξη του 1858 και οι διεθνείς διαστάσεις που πήρε, ανάγκασαν την Υψηλή Πύλη να απομακρύνει με μάλλον ταπεινωτικό τρόπο τον Βελή Πασά, και την Αγγλία να ανακαλέσει τον πρέσβη της στα Χανιά Ongley, ενώ τον Ιούλιο του ίδιου έτους πέθανε ο Ιωαννίκιος, ο ''αγαθός της Πύλης Υπάλληλος'' όπως τον χαρακτήριζε η Κονταξάκη, ή ''Τουρκοπολίτης'' για την απροκάλυπτη Τουρκόφιλη στάση του όπως ονομάστηκε ειρωνικά απο τους Κρητικούς.
Η μάλλον πικρόχολη δήλωση του Βελή Πασά κατα την αποχώρηση του οτι δεν θα αργήσει να ξεσπάσει επανάσταση στην Κρήτη, φαίνεται οτι πυροδότησε τις φήμες οτι η Κονταξάκη θα κινούσε τα νήματα προς αυτή την κατεύθυνση προκειμένου η ένοπλη σύρραξη να οδηγήσει στην επάμβαση της Αγγλίας και στη δημιουργία του περίφημου νησιωρικού κράτους με κέντρο την Κρήτη. Σε μυστική επιστολή της Κονταξάκη προς την Πύλη το 1859 αναφέρεται η πιθανή έκρηξη επανάστασης και συμβουλεύει τον Σουλτάνο να στείλει στρατιωτική βοήθεια που θα καταστείλει τους Επαναστάτες.
Τον Νοέμβριο του 1859 η Ελισάβετ αναχώρησε απο την Κρήτη με προορισμό την Κωνσταντινούπολη. Επέστρεψε στην Κρήτη στις αρχές του 1861, ίσως μαζί με τον νέο Διοικητή Ιμαήλ Πασά, αφού είχε αναλάβει καθήκοντα καθηγήτριας ξένων γλωσσών της κόρης του, Λεηλαμ Χανούμ. Εγκαταστάθηκε στην οικία του Ισμαήλ Πασά και έκτοτε τάχθηκε με φανατισμό υπέρ του αντεπαναστατικού κινήματος. Κατα την Επανάσταση του 1866 συνέταξε επιστολές προς τους οπλαρχηγούς της Επανάστασης και τον ιερομόναχο Παρθένιο Περίδη, που τους καλούσε να σταματήσουν τις ανομίες τους, ενώ δεν δίστασε με πλαστά έγγραφα τον Μάιο του 1868 ακόμα και να προσκαλέσει πίσω στην Κρήτη τις οικογένειες των Επαναστατών αφού η Επανάσταση είχε λήξει.
Κατα την Ελπίς Μέλαινα, ο όποιος διαμεσολαβητικός ρόλος που αυτόκλητα διατελούσε η Ελισάβετ ανάμεσα σε Επαναστατημένους και Τουρκική διοίκηση είχε στόχο την αποκόμιση προνομίων. Το δικαίωμα της διεκδίκησης της δημευμένης περιουσιάς της οικογένειας της στον Αλικιανό αλλα και ο σύντομος διορισμός του μεγαλύτερου αδελφού της ως καϊμακάμη Αλικιανού, γεγονός που τους εξασφάλισε σύνταξη του Τουρκικού δημοσίου, ήταν μέρος αυτών των προνομίων. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1870 οι Κονταξάκηδες είχαν πλέον οικονομική επιφάνεια και μεγάλη περιουσία στον Αλικιανό, αξίας 100. 000 πιάστρων.
Ωστόσο γύρω στα τέλη της παραπάνω δεκαετίας οι Κονταξάκηδες εγγυήθηκαν στο Τουρκικό δημόσιο την επινοικίαση του δικαιώματος της σπογγαλιείας στην Κρήτη απο κάποιον Φαναριώτη επιχειρηματία, με τον οποίο συνέταξαν συμβόλαιο ως συμμέτοχοι στην επιχείρηση κατά 25%.
Η επιχείρηση αυτή δεν μπόρεσε να αναταποκριθεί στις υποχρεώσεις της έναντι του Τουρκικού δημοσίου, έτσι που τελικά ο Φαναριώτης επιχειρηματίας κατέληξε στη φυλακή. Οι Κονταξάκηδες, αρχικά κινήθηκαν υπέρ του Φαναριώτη επιχειρηματία και ως εγγυητές κατέλαβαν μεγάλο ποσό στο Τουρκικό κράτος, που ισοδουναμούσε με την οικονομική καταστροφή τους.
Αργότερα η Ελισάβετ μετέβηκε στην Κωνσταντινούπολη οπου έμεινε τα επόμενα τρία χρόνια κινούμενη νομικά εναντίον του, στηριζόμενη στις γνωριμίες της, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα.
Πέθανε απομονωμένη και σχεδόν άπορη σε ένα άθλιο κατάλυμα της Κωνταντινούπολης και κηδεύτηκε με δαπάνη της Αγγλικής πρεσβείας.
Πηγές
Ελπίς Μέλαινα - Περιηγήσεις στην Κρήτη 1866-1870