Η πόλη των Χανίων
Η ακριβής χρονολογία της ίδρυσης ή ίσως της μετονομασίας της αρχαίας Κυδωνίας στο αρχικό όνομα απο την παραφθορά του οποίου προήλθε η ονομασία Χανιά, δεν είναι γνωστή, τοποθετείται όμως περίπου στα τέλη της Β' Βυζαντινής περιόδου, εποχή κατα την οποία η αρχαία Κυδωνία φαίνεται να εγκαταλείφθηκε οριστικά και πάνω στα ερείπια της άρχισε σιγά σιγά να στήνεται ο νέος οικισμός.
Για την ετυμολογία του ονόματος ‘’Χανιά’’ έχουν προταθεί διάφορες εκδοχές, με επικρατέστερη ίσως αυτή που πρότεινε ο Ν. Πλάτων και θέλει τα Χανιά να προέρχονται από την παραφθορά της ‘’Αλχανίας Κώμης’’ τοπωνύμιο ή και πόλη κοντά στην αρχαία Κυδωνία, που αναφέρεται σε επιγραφή του 3ου π.Χ αιώνα. Ο Βενετοκρητικός ιστορικός Ανδρέας Τζακομο Κορνάρος, αδελφός του Βιτσέντζου Κορνάρου, αναφέρει οτι η Wlcania ήταν πόλη που ίδρυσε ο Μίνωας κοντά στη θάλασσα, οι κάτοικοι της οποίας λάτρευαν τον θεό Βελχάνα.
Η Βελχανία ή Βαλχανία ή Αλχανία κώμη πιθανόν διατήρησε το όνομα της κατα την Αραβική κατάκτηση μετονομαζόμενη σε Al Hanim δηλαδή Χάνι, απο την παραφθορά της οποίας προήλθαν τα Χανιά.
Άλλη άποψη, θέλει την προέλευση του τοπωνυμίου από την αραβική ονομασία ‘’Rabdh el Djobn’’ = Τυρού Πόλις, που παραδίδει ο άραβας γεωγράφος Ελ Σερίφ ελ Εδρίς, όπως την πληροφορήθηκε κατά την επίσκεψή του στο νησί το 1145 μ.Χ.
Σύμφωνα με αυτή την άποψη, από την αραβική λέξη ‘’Djobn,’’ ή ‘’Gaba,’’ θα μπορούσε να εξαχθεί ο όρος ‘’Gabnia’’ = αγορά τυριού, και αργότερα από παραφθορά οι λέξεις ‘’Gania,’’ ‘’Κανιά,’’ και τέλος, ‘’Χανιά.’’
Ο λατίνος ιερομόναχος Cr, Buondelomonti σε μια ατυχή έως αστεία προσέγγιση του, αναφέρει την Κυδωνία ως μετονομαζόμενη αρχικά σε Λαχανέα εξαιτίας των λάχανων και αργότερα σε Κανέα δηλαδή ''Σκύλα'' εξαιτίας των μή δίκαιων κατοίκων της.
Άλλες εκδοχές, αποδίδουν την προέλευση του ονόματος στην Χθονία, αρχαία ονομασία της Κρήτης (Κριτοβουλίδης) στο Αραβικό Χάνι (Ξανθουδίδης) ή και στο ψάρι Χάνος (Κουρμούλης).
Η περίοδος της μεγάλης ανάπτυξης για τα Χανιά ξεκίνησε με την Ενετική κατάκτηση και κυρίως με την τέταρτη αποικιακή αποστολή των Ενετών στην Κρήτη το 1252, όταν μοιράστηκαν εδάφη στην περιοχή των Χανίων και οι νέοι άποικοι εγκαταστάθηκαν στον μικρό και ασήμαντο μεχρι τότε οικισμό, ο οποίος έκτοτε αναφέρεται ως Chanea.
Πηγές
Κρητικά Χρονικά - Τόμος Α΄ 1947 - Συμπληρωματικά τινά εις τα περί της προελεύσεως του ονόματος Χανιά. (Πλάτων Ν.)
Κρητικά Χρονικά - Τόμος Β΄ 1948 - Επί του ετύμου του τοπωνυμίου Χανιά. (Σήφακας Γ.Α).
Σ. Σπανάκης - Πόλεις και χωριά της Κρήτης
Cr. Buondelmonti - Περιγραφή της νήσου Κρήτης (1415)
