Υψόμ. 380 μ.
Στις ανατολικές υπώρειες του Γιούχτα, βρίσκονται οι Αρχάνες.
Ανασκαφικές έρευνες έχουν πιστοποιήσει την κατοίκηση του χώρου απο την προανακτορική περίοδο (2500 πΧ.) ενώ στο κέντρο του σημερινού οικισμού έχουν βρεθεί τα κατάλοιπα Μινωικού ανακτόρου. Στη θέση Τρούλος ανασκάφηκαν το 1957 λείψανα κατοικιών της Ρωμαικής περιόδου και σε κατώτερα στρώμματα της Κλασικής εποχής.
Παλαιότερη καταγραφή του οικισμού, βρίσκεται σε συμβόλαιο του συμβολαιογράφου του Χάνδακα Piedro Scardon το 1271.
Ενετικές Απογραφές
1577 ''Arganes Apano'' - ''Arganes Abramoghori'' (Fr. Barozzi)
1583 151 κάτ. ''Arcanes Petrea'' (P. Castrofylaka)
361 κάτ. ''Arcanes Abramocori'' >>
1630 ''Arcanes Abramocori'' (Bassiliccata)
''Arcanes Petrea'' >>
Το 1669, οι Αρχάνες παραχωρήθηκαν στον Ανδρέα Μπαρότση, ως αμοιβή για τις πολύτιμες πληροφορίες που έδωσε στους Τούρκους, οι οποίες τελικά οδήγησαν στην παράδοση του Χάνδακα.
Κατα την πρώιμη περίοδο της Τουρκοκρατίας οι Αρχάνες κατοικήθηκαν απο μικτό πληθυσμό, ενώ κατα τον 18ο αιωνα καταγράφονται εξισλαμισμοί. Κατα την περίοδο αυτή δημιουργήθηκε και η συνοικία Τουρκογειτονιά, η οποία μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα είχε περάσει στα χέρια χριστιανών κατοίκων των Αρχανών.
Το 1818 -1820 οι Αρχάνες δοκιμάστηκαν απο επιδημία πανούκλας και κατα περιόδους ερημώνονταν, αφού οι κάτοικοι το εγκατέλειπαν συχνά, βρίσκοντας καταφύγιο στα γύρω χωριά.
Καθ΄ όλη τη διάρκεια των μεγάλων Κρητικών επαναστάσεων στην Κρήτη, οι Αρχάνες χρησιμοποιήθηκαν ως στρατηγείο των Επαναστατών.
Το 1897, όταν η Επαναστατική συνέλευση μεταφέρθηκε από τους Αρμένους Αποκορώνου στις Αρχάνες, μεγάλη δύναμη Επαναστατών με επικεφαλής τον Ιωάννη Νταφώτη και οπλαρχηγούς του Μαλεβιζίου οχύρωσαν αμυντικά το χωριό και αποφεύχθηκε Τούρκικη επίθεση.
Οθωμανικές Απογραφές
1671 53 χαράτσα ''Arhanes Apano''
1834 160 Χριστ. Οικογ. ''Arkhanes'' (R. Pashley)
6 Τούρκ. Οικογ.
1881 1725 Χριστ. ''Αρχάνες'' (Δήμος Αρχανών)
48 Τούρκ.
Απογραφή Κρητικής πολιτείας
1900 2573 κάτ. ''Αρχάνες''
Ελληνικές Απογραφές
1920 2580 κάτ. (Κοινότητα Αρχανών)
1928 3160 κάτ. (Κοινότητα Αρχανών)
1940 3317 κάτ. (Κοινότητα Επάνω Αρχανών)
1951 3539 κάτ. (Δήμος Αρχανών)
1961 3907 κάτ. >> >>
1971 3523 κάτ. >> >>
1981 2687 κάτ. >> >>
Οι Αρχάνες, όπως φαίνονταν απο τις υπώρειες του Γιούχτα κατα τα τέλη του 19ου αιώνα.
