Ηράκλειο

    Η πρώτη οργανωμένη κατοίκηση της ευρύτερης περιοχής του Ηρακλείου, χρονολογείται από τους Μινωικούς χρόνους, όταν σύμφωνα με τον Arthour Evans η ανατολική πλευρά του όρμου που σήμερα περικλείεται απο τον βόρειο λιμενοβραχίονα του λιμένα Ηρακλείου, χρησιμοποιήθηκε ώς επίνειο της Κνωσού.

    Η κατοίκηση βεβαιώνεται από τον εντοπισμό λιμενικών εγκαταστάσεων στις εκβολές του ποταμού Καίρατου στον Κατσαμπά, πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων κυρίως στην ανατολική πλευρά της κοίτης του ποταμού και νεκροταφείο στη δυτική πλευρά του.

    Ο μικρός αλλά σημαντικός οικισμός ονομάστηκε από τον Άγγλο αρχαιολόγο, ‘’Harbour Town,’’ ενώ η παραποτάμια οδός που σύνδεσε τον οικισμό με την Κνωσό, ονομάστηκε ‘’Minoan Appia Road.’’

   Η παρακμή του οικισμού αυτού, φαίνεται να συμβαδίζει χρονικά με αυτή των περισσότερων μινωικών οικισμών των βορείων ακτών κατα τον 15ο αι. π.Χ. συμπεριλαμβανομένης και της Κνωσού.

  Κατά την περίοδο των Γεωμετρικών χρόνων (1100-800 π.Χ.) η περιοχή άρχισε να αναπτύσεται ξανά, αυτή τη φορά λίγο δυτικότερα, με επίκεντρο τον λόφο που σχηματίζεται ανάμεσα στο δυτικό όριο του όρμου και τον ορμίσκο Δερματά, και ίσως απο τότε ονομαζόταν Ηράκλειο. 

  Σε δοκιμαστική ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε το 1967 στον ναό των Άγιων Πέτρου και Παύλου στο Μπεντενάκι, βρέθηκαν όστρακα της παραπάνω περιόδου. 

  Άλλα ανασκαφικά ευρήματα σε διάφορα σημεία της πόλης εντός των Ενετικών τειχών, μαρτυρούν την έστω και περιορισμένης έκτασης κατοίκηση απο τους κλασικούς χρόνους, μέχρι την Ελληνορωμαϊκή περίοδο.

  Απο τον Στάβωνα (Γεωγραφικά 1ος αι. μ.Χ.) το Ηράκλειο αναφέρεται ως επίνειο της Κνωσού, ενώ απο τον Πλίνιο το Ηράκλειο τοποθετείται ανάμεσα στην Απολλωνία και την Μίλατο και απέναντι απο την Ντία.

  Ο Πτολεμαίος (2ος αι. μ.Χ.) τοποθετεί το Ηράκλειο ανάμεσα στην Άκρα Γούδουρας και το Πάνορμο. 

  Στο ανώνυμο έργο του 3ου αι. μ.Χ. (Σταδιασμούς ήτοι περίπλους της Μεγάλης Θαλάσσης) αναφέρεται σε απόσταση 20 σταδίων απο την Κνωσό, 30 σταδίων απο τη Χερσόνησο και 100 σταδίων απο την Αστάλη.

  Απο το Στέφανο Βυζάντιο (Εθνικών 6ος αι. μ.Χ.) αναφέρεται ως μια απο τις 23 γνωστές πόλεις της Α΄ Βυζαντινής περιόδου  με την ίδια ονομασία, ενώ  υπάρχουν κάποιες ενδείξεις οχύρωσης, που βέβαια θα ήταν μικρότερης έκτασης. Άλλωστε και το ίδιο το όνομα της πόλης φαίνεται οτι κατα τα τέλη της Α' Βυζαντινής περιόδου άλλαξε σε ''Κάστρο.''